Imposter syndroom: hoe pak je die hardnekkige zelftwijfel aan?

Een competente medewerker is natuurlijk een zegen voor je bedrijf. De prestaties zijn er, de schouderklopjes volgen. All good, toch? Helaas is het niet altijd even rooskleurig. Ondanks al die bevestiging hebben veel mensen last van hardnekkige zelftwijfel en de oprechte overtuiging dat ze helemaal niet zo competent zijn als de buitenwereld denkt. Dat fenomeen heet het imposter syndroom. Het is geen officiële aandoening, maar een verzameling persoonlijkheidstrekken die gebaseerd zijn op angst. Maar liefst 70 procent van de mensen ervaart het minimaal één keer in hun leven.

Het ‘bedriegersyndroom’ in een notedop
Het imposter syndroom, ook wel het ‘bedriegersyndroom’ genoemd, is een psychologisch fenomeen waarbij individuen, ondanks duidelijke bewijzen van hun competenties, het gevoel hebben niet bekwaam te zijn in wat ze doen. Ze twijfelen aan hun eigen vaardigheden en vrezen constant dat anderen zullen ontdekken dat ze eigenlijk niet zo competent zijn als ze lijken. Erger nog: ze zijn ervan overtuigd dat het maar een kwestie van tijd is voor ze door de mand vallen. Het is een veelvoorkomend fenomeen, maar vooral bij vrouwen spant het de kroon.

Het imposter syndroom komt voor in verschillende beroepen en op alle niveaus van prestaties en wordt in de hand gewerkt door een combinatie van factoren: persoonlijkheidstrekken, culturele invloeden of bepaalde ervaringen in het verleden.
Robrecht Hendrickx, training advisor bij ITZU vertelt: “Het stoelt op zowat dezelfde dynamieken als FOMO of fear of missing out. Angst is het voornaamste fundament, angst dat het echt waar is dat men niet competent is. Daarnaast gaan mensen met het imposter syndroom angstvallig op zoek naar bewijzen dat ze het wél kunnen. Er is met andere woorden veel behoefte aan externe bevestiging.”

Hoe herken je het imposter syndroom?
“Opvallend is dat mensen die last hebben van dit syndroom hun succes externaliseren: ze wijten het aan toevalligheden of aan externe factoren, niet aan hun eigen kunnen. Het succes van anderen gaan ze altijd internaliseren, en dus toeschrijven aan de intrinsieke talenten van die persoon.

Er is dus een fundamenteel gebrek aan zelfvertrouwen, waardoor ze vervallen in peoplepleasing, maar ook in perfectionisme en uitstelgedrag. Allemaal om te voorkomen dat hun vermeende competentie ontdekt wordt. Hun angst zorgt er ook voor dat ze zich erg eenzaam voelen. Wat dan weer voor een vicieuze cirkel zorgt en het syndroom alleen maar zal voeden. Zelfs als er volop erkenning is voor wat ze presteren, hebben ze moeite om dit intern te accepteren.

Ermee omgaan: tips voor werknemers én werkgevers
Erkenning van het imposter syndroom is een belangrijke eerste stap voor mensen die ermee worstelen. Dat helpt hen om bewuster om te gaan met hun eigen gedachten en gevoelens en om meer objectief naar hun prestaties te kijken.

“Maar het is ook belangrijk voor werknemers om te erkennen wat ze niet kunnen – je kunt nu eenmaal niet àlles –, zodat ze zichzelf niet verliezen in onhaalbare taken en opdrachten. Want die bevestigen hen alleen maar in hun zogenaamde ‘incompetentie’. De uitweg? Medewerkers zoeken best de juiste ‘peers’ om hun gevoelens te bespreken: collega's, mentoren of mensen die hen inspireren. Die ruimte en veiligheid moet dan ook gecreëerd worden door de werkgever. Het is verder belangrijk dat medewerkers zich niet onttrekken aan sociale situaties, want de valkuil is dat ze dan blijven hangen in een zeker isolement. Maar te veel opkijken naar rolmodellen kan óók een valkuil zijn. Dus het is een kwestie om een goede balans te vinden daarin. Als dat een te grote uitdaging is, kan een professionele hulpverlener zeker nuttig zijn.

Naast een goede onboarding en regelmatige individuele (groei)gesprekken met de medewerker, kan ook investeren in zelfontwikkeling via testen en trainingen soelaas bieden, want de juiste opleidingsmix – afgestemd op individuele noden van medewerkers – kan meer inzicht geven in henzelf, hun competenties én hun ontwikkelpunten. Een vorm van externe validatie die het syndroom mogelijk een kopje kleiner kan maken en bijgevolg hun prestaties optimaliseren.

Wil je je medewerker goed begeleiden en alle opties benutten om ieders potentieel te maximaliseren?